📸✍χρησιμοποιώντας (ΑΙ) ChatGPT και για 🧩 Περίληψη του άρθρου:

Το άρθρο εξετάζει πώς ο Martin Heidegger βλέπει τη σύγχρονη τεχνολογία ως κάτι που αποξενώνει τον άνθρωπο από τη φύση, τον εαυτό του και την ουσία της ύπαρξης. Η τεχνολογία μετατρέπει τον κόσμο σε ένα «αποθεματικό», όπου όλα υπάρχουν μόνο για να χρησιμοποιούνται.

Αυτό οδηγεί σε απορίζωση (desarraigo) — μια βαθιά αίσθηση ότι δεν έχουμε πλέον «τόπο» στον κόσμο.

Η λύση για τον Heidegger δεν είναι να απορρίψουμε την τεχνολογία, αλλά να μάθουμε να “κατοικούμε” τον κόσμο ποιητικά: με φροντίδα, σεβασμό και στοχασμό. Έτσι μπορούμε να αποκαταστήσουμε τη σχέση μας με το Είναι.

Αναδημοσίευση από: https://revistaliterariaelcandelabro.blog/2025/07/heidegger-desarraigo-tecnologia-habitar-ser/?jetpack_skip_subscription_popup

Επιστήμη και Φύση , Πολιτισμός , Φιλοσοφία , Ιστορία

Όταν όλα είναι χρήσιμα, τίποτα δεν έχει νόημα: Ο Χάιντεγκερ και η κριτική της λειτουργίας

Ημερομηνία: 9 Ιουλίου 2025Συγγραφέας: Ρομπέρτο ​​Περέιρα

---

Ανάμεσα στα πιο διάσημα επιτεύγματα της νεωτερικότητας, λίγα φαίνονται τόσο αδιαμφισβήτητα όσο η τεχνολογική πρόοδος. Η ακρίβεια, η ταχύτητα και το εύρος της μας θαμπώνουν, διαμορφώνοντας τις ρουτίνες, τις φιλοδοξίες και τις αξίες μας. Ωστόσο, σε αυτή τη θαμπάδα, διατρέχουμε τον κίνδυνο να παραβλέψουμε τι κρύβεται κάτω από τη φαινομενική της ουδετερότητα. Η σύγχρονη τεχνολογία όχι μόνο μεταμορφώνει τον κόσμο: μεταμορφώνει και τους ανθρώπους. Έχουμε σκεφτεί αρκετά τι απαιτεί από εμάς σε αντάλλαγμα; Τι χάνουμε όταν όλα φαίνονται να έχουν κερδηθεί;

---

Ο πολυέλαιος. Φωτίζοντας μυαλά

Εικόνα που δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη από το Chat-GPT για το The Candelabro.

Όλα λειτουργούν. Αυτό ακριβώς είναι που μας ενοχλεί. Όλα λειτουργούν, και αυτή η λειτουργία μας ωθεί όλο και περισσότερο προς την κατεύθυνση μιας μεγαλύτερης λειτουργίας, και η τεχνολογία παρασύρει τους ανθρώπους, ξεριζώνοντάς τους όλο και περισσότερο από τη γη. Δεν ξέρω αν φοβάστε. Σίγουρα φοβόμουν όταν είδα πρόσφατα εκείνες τις φωτογραφίες της Γης όπως φαίνονται από τη Σελήνη. Μια ατομική βόμβα δεν είναι απαραίτητη. ο ξεριζωμός των ανθρώπων ήδη λαμβάνει χώρα. Το μόνο που απομένει είναι καθαρά τεχνολογικές συνθήκες. 

Μάρτιν Χάιντεγκερ, 
συνέντευξη στο Der Spiegel.

Η τεχνολογική εξόντωση στο όραμα του Χάιντεγκερ

---

Μεταξύ των στοχαστών του 20ού αιώνα που στοχάστηκαν με τον πιο διαυγή τρόπο πάνω στη σύγχρονη τεχνολογία, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ ξεχωρίζει για την πρόβλεψή του στους βαθύτερους κινδύνους της εσωτερικής της λογικής. Στη μεταθανάτια συνέντευξή του στο Der Spiegel, σημειώνει με ανησυχία ότι «όλα λειτουργούν» και ότι αυτή η λειτουργία δεν είναι ουδέτερη, αλλά μάλλον μας ωθεί προς έναν ριζικό μετασχηματισμό του ανθρώπινου όντος. Η τεχνολογική αποτελεσματικότητα, αντί να μας απελευθερώνει, απειλεί να μας μετατρέψει σε απρόσωπα γρανάζια.

Η τεχνολογία, κατά την ερμηνεία του Χάιντεγκερ, δεν είναι απλώς ένα σύνολο χρήσιμων εργαλείων, αλλά μια μορφή αποκάλυψης για τον κόσμο. Σε αντίθεση με άλλες εποχές όπου η φύση παρουσιαζόταν ως μυστήριο, σήμερα όλα πρέπει να είναι διαθέσιμα, εξαγώγιμα, αποθηκευτικά και χρήσιμα. Αυτός ο τρόπος ύπαρξης του κόσμου, αυτό που ο Χάιντεγκερ αποκαλεί Gestell ή «πλαίσιο», μετατρέπει τα πάντα σε τεχνικό πόρο, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Αυτή η μετατροπή αφαιρεί από την ύπαρξη νόημα.

Η διάσημη φωτογραφία της Γης που τραβήχτηκε από τη Σελήνη, την οποία ο Χάιντεγκερ αναφέρει με ανησυχία, δεν είναι απλώς μια επιστημονική εικόνα: είναι ένα σύμβολο του σύγχρονου ξεριζωμού. Η ανθρωπότητα, παρατηρώντας τον εαυτό της έξω από τον πλανήτη, θεωρεί τον εαυτό της ως αντικείμενο. Η αποσύνδεση από τη Γη δεν είναι πλέον απλώς συμβολική· γίνεται δομική. Ολόκληρος ο πλανήτης γίνεται ένα αρχείο δεδομένων, μια χαρτογραφημένη και εκμεταλλεύσιμη υδρόγειος σφαίρα, όχι ένας τόπος κατοικίας. Ο άνθρωπος απομακρύνεται από το κέντρο του.

Αυτό το φαινόμενο δεν απαιτεί πλέον άμεση βία, όπως μια ατομική βόμβα. Η απειλή είναι πιο σιωπηλή, πιο αποτελεσματική: λειτουργεί μέσω μιας ολοκληρωτικής τεχνολογικής δομής. Ο μετασχηματισμός του περιβάλλοντος σε ένα λειτουργικό και βελτιστοποιημένο σύστημα μετατρέπει τα ανθρώπινα όντα σε λειτουργία του συστήματος. Ο Χάιντεγκερ το είδε αυτό καθαρά: δεν είναι η χρήση μηχανών που μας απειλεί, αλλά μάλλον η επιβολή της τεχνικής λογικής ως της μόνης δυνατής ορθολογικότητας, ακυρώνοντας άλλες μορφές κατανόησης.

Για τον Χάιντεγκερ, ο πραγματικός κίνδυνος δεν έγκειται στις ίδιες τις μηχανές, αλλά στην επιβολή ενός τεχνικού τρόπου σκέψης που ανάγει τα πάντα σε υπολογισμό. Η πραγματικότητα γίνεται διαχειρίσιμη μόνο εάν μπορεί να μετρηθεί, να αναπαραχθεί ή να προγραμματιστεί. Αυτή η τεχνική ορθολογικότητα, η οποία κυριαρχεί σε όλα, από την οικονομία μέχρι την ιατρική, δεν αφήνει χώρο για το μη υπολογίσιμο: την ποίηση, το μυστήριο, την αλήθεια. Το αποτέλεσμα είναι μια ζωή που κυριαρχείται από αλγόριθμους, δίκτυα, προσομοιωμένες ανάγκες και αυτοματισμούς.

Το ανησυχητικό είναι ότι αυτή η διαδικασία γιορτάζεται. Αντί να της αντιστεκόμαστε, την ομαλοποιούμε. Νιώθουμε πιο συνδεδεμένοι, πιο ενημερωμένοι, πιο ικανοί, αλλά λιγότερο ριζωμένοι. Οι παραδοσιακές κοινότητες διαλύονται, η γλώσσα υποβαθμίζεται σε οδηγίες και ο χρόνος θρυμματίζεται σε κύκλους παραγωγικότητας. Ο Χάιντεγκερ προειδοποιεί ότι αυτή η διαδικασία δημιουργεί βαθιά αποξένωση, απώλεια της αυθεντικής κατοικίας, της σύνδεσης με την ύπαρξη, με τη γη και με τους άλλους.

Η τεχνική σκέψη προωθεί μια ψευδαίσθηση ελευθερίας. Μας υπόσχεται έλεγχο, ευκολία, ταχύτητα. Αλλά σε αντάλλαγμα, απαιτεί πλήρη προσαρμογή: να είμαστε αποτελεσματικοί χρήστες, σταθεροί καταναλωτές, προγραμματιζόμενες ταυτότητες. Τα ανθρώπινα όντα γίνονται απλώς ένας ακόμη κόμβος σε ένα λειτουργικό δίκτυο, όχι κάποιος που μπορεί να πει «όχι». Αυτή η έλλειψη ανθεκτικότητας είναι αυτό που ανησυχεί περισσότερο τον Χάιντεγκερ: η λήθη της ύπαρξης, η άρνηση να αμφισβητηθεί το ουσιώδες, αυτό που δίνει νόημα πέρα ​​από την άμεση χρήση.

Αυτή η παραμέληση της ύπαρξης δεν είναι τυχαία, αλλά μάλλον προϊόν μιας ιστορίας της σκέψης που ξεκίνησε με τον Πλάτωνα και εδραιώθηκε με τη σύγχρονη μεταφυσική. Από τον Ντεκάρτ μέχρι την κυβερνητική, η πραγματικότητα έγινε αναπαράσταση και το υποκείμενο το μέτρο των πάντων. Ο Χάιντεγκερ καταγγέλλει ότι έχουμε φτάσει στο όριο αυτής της διαδικασίας: όλα είναι διαθέσιμα, αλλά τίποτα δεν έχει ρίζες. Έχουμε κατακτήσει τον πλανήτη, αλλά έχουμε χάσει τον κόσμο. Και χωρίς τον κόσμο, δεν υπάρχει χώρος για ανθρώπινη κατοίκηση.

Ο ξεριζωμός, λοιπόν, δεν είναι μόνο γεωγραφικός ή πολιτισμικός· είναι οντολογικός. Είναι η απώλεια του εδάφους στο οποίο οι άνθρωποι μπορούν να ριζώσουν, να μιλήσουν μια γλώσσα που δεν είναι καθαρά εργαλειακή, να βρουν νόημα σε αυτό που δεν μπορεί να αξιοποιηθεί. Ο Χάιντεγκερ μας προσκαλεί να εξετάσουμε έναν άλλο τρόπο κατοίκησης: έναν που δεν βασίζεται στην κυριαρχία, αλλά στο ανοιχτό πνεύμα· όχι στη συσσώρευση, αλλά στην ακρόαση· όχι στην αποτελεσματικότητα, αλλά στην αλήθεια ως αποκάλυψη. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αντισταθούμε στο πλαίσιο.

Αυτή η κριτική δεν αποτελεί έκκληση για πλήρη απόρριψη της τεχνολογίας, αλλά μάλλον για μια πιο ελεύθερη σχέση με αυτήν. Ο Χάιντεγκερ προτείνει μια ποιητική στάση: να αφήνουμε τα πράγματα να υπάρχουν, αντί να τα αναγκάζουμε να είναι χρήσιμα. Αυτή η στάση υπονοεί μια βαθιά μεταμόρφωση στον τρόπο σκέψης και ζωής μας. Απαιτεί σιωπή, στοχασμό και όρια. Αντί να αναρωτιόμαστε πώς να κάνουμε περισσότερα, θα πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί, για ποιο λόγο και από πού ενεργούμε. Μια επιστροφή στο να αναρωτιόμαστε τι απλώς υπάρχει.

Σε έναν κόσμο όπου όλα λειτουργούν, ο στοχασμός για το τι δεν λειτουργεί γίνεται μια επαναστατική πράξη. Η αντίσταση δεν αφορά την καταστροφή της τεχνολογίας, αλλά μάλλον την αποτροπή να γίνει πεπρωμένο. Ο Χάιντεγκερ δεν προσφέρει τεχνικές λύσεις, αλλά μάλλον μια φιλοσοφική στάση. Η σκέψη του μας υπενθυμίζει ότι αυτό που είναι ουσιώδες δεν είναι αυτό που είναι λειτουργικό. Ότι η ανθρωπότητα δεν είναι απλώς ένας κατασκευαστής ή ένας διαχειριστής, αλλά ένα ον ικανό να κατοικεί ποιητικά, να δημιουργεί μια σύνδεση με αυτό που το υπερβαίνει και το γειώνει.

Το ζήτημα της ύπαρξης, που αποτελεί τον πυρήνα της φιλοσοφίας του, καθίσταται σήμερα πιο επείγον από ποτέ. Όχι επειδή είναι της μόδας, αλλά επειδή όλα συνωμοτούν για να μας κάνουν να το ξεχάσουμε. Σε έναν κόσμο κορεσμένο από πληροφορίες, χρειαζόμαστε σκέψη. Σε έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο, χρειαζόμαστε ρίζες. Και σε έναν κόσμο όπου όλα μπορούν να υπολογιστούν, χρειαζόμαστε το ανυπολόγιστο: αγάπη, θάνατο, τέχνη, μυστήριο. Η τεχνολογία δεν πρέπει να εκδιώξει την ύπαρξη· πρέπει να μπει στη θέση της.

Ο Χάιντεγκερ μας προτείνει μια άβολη αλλά απαραίτητη σκέψη. Μας προειδοποιεί ότι η κρίση του σύγχρονου κόσμου δεν είναι μόνο οικολογική ή οικονομική, αλλά και πνευματική. Η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη: διαμορφώνει τις επιθυμίες μας, τις αποφάσεις μας, τους τρόπους ζωής μας. Αν δεν υπάρχει σκέψη που να την περιορίζει, αν δεν υπάρχει τέχνη της ζωής που να την αντισταθμίζει, θα καταλήξουμε ως γρανάζια σε μια απρόσωπη μηχανή. Εκεί ολοκληρώνεται ο ξεριζωμός, όχι ως καταστροφή, αλλά ως κανονικότητα.

Το να σκέφτεσαι, λοιπόν, σημαίνει να αντιστέκεσαι. Το να σκέφτεσαι σημαίνει να ρωτάς ξανά. Και σε αυτό το ερώτημα, ένα μονοπάτι επιστροφής μπορεί να ανοίξει, όχι προς το παρελθόν, αλλά προς έναν πιο ελεύθερο και ανθρώπινο τρόπο ύπαρξης στον κόσμο. Δεν πρέπει να καταστρέψουμε την τεχνολογία, αλλά να την απενεργοποιήσουμε. Δεν πρέπει να απαρνηθούμε το μέλλον, αλλά να το ανοίξουμε σε άλλες δυνατότητες που δεν υπαγορεύονται από τη λογική του «όλα λειτουργούν». Μόνο τότε, ίσως, μπορέσουμε να ανακαλύψουμε ξανά το χαμένο μας νόημα και να κατοικήσουμε ξανά τη Γη ως το σπίτι μας.

Cuando todo es útil, nada tiene sentido: Heidegger y la crítica al funcionamiento